Boilies – część 2

W poprzedniej części zapoznaliśmy się z najbardziej popularnymi komponentami i składnikami mix-ów oraz scharakteryzowaliśmy podstawowe wartości odżywcze każdego rodzaju pokarmu. Kolejnym naszym posunięciem w robieniu własnych mieszanek będzie tworzenie receptur oraz obliczenie zawartości białka, tłuszczu i węglowodanów. Pragnąc aby nasze działania były celowe i przemyślane należy na początku określić budowę mix’u, według której będziemy dobierać składniki i układać przepisy. Jako optymalny i zrównoważony schemat proponuję następujący podział: 60% składniki bazowe, 30% część główna, 10% składniki klejące i smakowe. Szablon ten możemy modyfikować i zmieniać w zależności od rodzaju mieszanki o wartość + 5%. O funkcjach poszczególnych komponentów pisaliśmy w pierwszej części, dlatego też nie powinniśmy mieć trudności z przypisaniem ich do danej grupy. Korzystając z naszego schematu podam przykładowe receptury na 1 kg mix-u:

Receptura nr 1
65% (650 gram) – składniki bazowe
350 gram mąka kukurydziana
250 gram mąka sojowa pełnotłusta
50 gram mąka sojowa odtłuszczona

25% (250 gram) – część główna
150 gram zarodnik kukurydziany
50 gram kazeina
50 gram mielone konopie

10% (100 gram) – składniki klejąco – smakowe
100 gram słodka serwatka

Receptura nr 2
60% (600 gram) – składniki bazowe
300 gram mąka kukurydziana
150 gram mąka sojowa pełnotłusta
150 gram mąka sojowa odtłuszczona

30% (300 gram) – część główna
150 gram mączka rybna łososiowa
50 gram mączka rybna śledziowa
70 gram izolat białka sojowego
30 gram makuchy

10% (100 gram) – składniki klejąco – smakowe
30 gram albumina
30 gram słodka serwatka
30 gram gluten pszenny
10 gram mieszanka ostrych przypraw (pieprz, papryka, chilli)

Zestaw niezbędny do eksperymentowania

Jak należy postępować i czym się kierować w tworzeniu własnych receptur ? Po pierwsze nie należy od razu według nowego przepisu mieszać dużych ilości komponentów, tylko przygotować niewielką np. 100-gramową porcję. Do tego celu niezbędna będzie dokładna waga kuchenna. Następnie otrzymaną próbkę dosypujemy w 3 fazach do przygotowanego płynu. Na początek z dodatkiem samego jajka lub albuminy z wodą i wyrabiamy ciasto sprawdzając czy spełnia ono nasze oczekiwania względem konsystencji i rolowania kulek. Unikniemy w ten sposób strat komponentów i dodatków podczas naszego eksperymentowania. Pamiętajmy też, że to tylko wstępna próba. W przypadku zatwierdzenia danej receptury należy teraz wyrobić ją z innymi produktami, które sobie zaplanowaliśmy, ponieważ może okazać się, że mix mimo przejścia pierwszego testu, po dodaniu np. oleju rybnego, konserwantu itp. będzie stwarzał trudności podczas formowania kulek. Należy również wiedzieć, że inaczej zachowuje się ciasto gdy korzystamy z jaj, a inaczej w przypadku albuminy z wodą. Po wyrobieniu ciasto powinno zostać zawinięte w folię i odstawione na około 15-30 minut w chłodne miejsce. Zabieg ten pozwoli na dokładniejsze połączenie się składników i zwilżenie mieszanki. Niektóre komponenty (mielone ziarna, otręby, zarodniki, kazeina itp.) z opóźnieniem chłoną lub zaczynają wiązać, po tym czasie otrzymamy też wskazówki do jakiej konsystencji powinniśmy wyrabiać ciasto z danego mix’u. Na pozór miękkie i zbyt klejące ciasto, może okazać się potem odpowiednio przygotowane, a inne początkowo idealne będzie się kruszyć i rozpadać.

Przygotowywanie próbki oraz wyrób kulek ze stworzonej receptury

Dobre ciasto powinno być plastyczne, kleić się tworząc jednolitą masę i nie sprawiać problemów podczas dzielenia i wyrabiania, posiadać kontrolowaną rozciągliwość. Natomiast po rolowaniu kulki muszą zachować swój kształt i nie kleić się do siebie. Czasami zdarza się tak, że problemy mogą pojawić się w trakcie gotowania, gdzie źle skomponowany mix powoduje puchnięcie i zniekształcanie kulek. Błąd może się też ujawnić dopiero w fazie suszenia, gdy nasze kulki nagle zaczną pękać. Dlatego też warto poświęcić trochę czasu na dokładniejsze sprawdzenie i dopracowanie receptury, żeby potem bez problemów sprawnie i szybko produkować własnoręcznie ,,boilies”.

Wiązania typowe dla glutenu pszennego

Klejenie się ciasta do rąk

Zbyt miękkie ciasto

Idealna konsystencja ciasta

Kulki po opuszczeniu na blat nie powinny ulec zdeformowaniu

W poprawianiu receptur oraz w korektach składu bardzo pomocna będzie też wiedza o właściwościach organoleptycznych poszczególnych komponentów. Możemy to sprawdzić przeprowadzając mały test. Do naczynia wbijamy jajko lub wlewamy przygotowany roztwór albuminy z wodą i stopniowo dosypujemy dany składnik, aż do uzyskania jednolitej masy. Po takim teście możemy zaobserwować z jakim komponentem mamy do czynienia (klejącym, wiążącym, kruchym itp.). Dzięki temu po nieudanych próbach z ciastem będzie nam łatwiej ,,namierzyć” składnik wymagający skorygowania. Dla przykładu podam, jakie problemy możemy napotkać i co może być tego przyczyną:

– ciągliwość ciasta, boczne ,,otwieranie” się kulek w trakcie rolowania (gluten pszenny, mąka pszenna, semolina, mąka sojowa itp.)

– tzw. płynność ciasta, brak sprężystości i nadmierne klejenie się do rollera (słodka serwatka, mleko w proszku i inne słodkie dodatki)

– deformacja podczas gotowania lub pływalność kulek (kazeinian sodu, izolat sojowy, lekkie mączki zwierzęce)

– kulka bardzo twarda po ugotowaniu (albumina)

– kruche ciasto (kazeina)

– problem z rolowaniem i rozpadaniem ciasta (mielone i całe ziarna, mączki rybne, mączka arachidowa i inne tłuste składniki).

Oczywiście w/w problemy mogą zaistnieć przede wszystkim w przypadku przedozowania tych komponentów. Kolejną sprawą, która z pewnością dla wielu karpiarzy jest oczywista, jednak dla niektórych szczególnie początkujących sprawia spore problemy powodując trudności z powtarzalnością opracowanej mieszanki, jest posługiwanie się w recepturze zawartością poszczególnych składników w %. Aby zachować zawsze odpowiednie proporcje suma użytych komponentów musi wynosić w przepisie 100%. Bardzo łatwo procenty przelicza się na jednostki wagowe np. jeżeli 100% to 1 kg mix’u, czyli 35% zawartość w tej recepturze mąki kukurydzianej równa się 350 gram. Natomiast gdy przyjmiemy, że 100% to 10 kg gotowej mieszanki to w tym wypadku 35% będzie równoznaczne z 3,5 kg tego składnika. Oczywiście od samego początku możemy tworzyć nasz przepis posługując się jednostkami wagowymi unikając w ten sposób zbędnych przeliczeń.

Bardzo ważną rolę w ostatecznym przygotowaniu naszego mix’u odgrywa także jego równomierne rozdrobnienie i dokładne wymieszanie wszystkich komponentów. Do tego celu możemy użyć różnego rodzaju sit. Przez te najdrobniejsze przesiewamy mąki (sojowa, kukurydziana, pszenna itp.), sita z większymi oczkami posłużą nam do odsiewania np. odpadków z mączki rybnej, mielonych ziaren i nasion. Komponenty łączymy zaczynając od najdrobniejszych, potem dosypujemy średnio zmielone i ponownie mieszamy, a na końcu wsypujemy najgrubsze składniki ostatecznie mieszając cały mix. Postępując w ten sposób mamy pewność, że podczas wyrabiania ciasto będzie wolne od zbędnych grudek czy odpadków, co często jest też powodem utrudnień w wyrabianiu ciasta i rolowaniu kulek.

Poszczególne fazy mieszania suchego mix’u w zależności od frakcji komponentów

Sprawy techniczne przy produkcji własnych mieszanek mamy z grubsza omówione, przejdźmy zatem do obliczania wartości odżywczych. Wśród karpiarzy są zarówno zwolennicy robienia takich bilansów, jak również osoby uważające takie obliczenia za zbędne. Ja identyfikuję się bardziej z tą pierwszą grupą, ponieważ uważam, że dzięki temu mogę kontrolować i zmieniać wartość odżywczą oraz strawność moich kulek proteinowych uwzględniając pory roku, strategię nęcenia, specyfikę danego łowiska, upodobania pokarmowe czy intensywność żerowania ryb. W argumentach przeciwników jest też trochę racji i dają one dużo do myślenia. Jednym z takich argumentów jest porównanie pokarmu karpi do naszego codziennego pożywienia, gdzie praktycznie nikt z nas nie zastanawia się przed, w trakcie, czy po posiłku, jakie wartości odżywcze ma spożywany przez nas pokarm i ile zawiera białka, tłuszczu czy węglowodanów. Jedynie kojarzymy poszczególne produkty jako ich źródło. Bilans odżywczy i opis wartości pokarmowych ma największe znaczenia przede wszystkim u sportowców i osób będących na różnego rodzaju dietach. Z kolei ten argument porównywany jest z granulatami paszowymi, gdzie ryby muszą w określonym cyklu, przy zastosowaniu minimalnej ilości paszy muszą uzyskać jak największy przyrost masy. Natomiast w przypadku połowów wędkarskich wyliczanie wartości odżywczych uważa się za zbędne, ponieważ priorytetem dla ryb w dzikich akwenach jest zaspokojenie głodu smacznym pokarmem. Pozostawmy jednak wszystkie za i przeciw odnośnie potrzeby wyliczania bilansów odżywczych każdemu z osobna do indywidualnego rozpatrzenia i wróćmy do tematu. Chcąc wyliczyć podstawowe wartości odżywcze naszych mieszanek musimy wiedzieć jaką ilość białka, tłuszczu i węglowodanów zawiera użyty składnik. Przygotowałem tabele gdzie znajdziemy orientacyjne wartości najczęściej stosowanych komponentów. W zależności od producenta, wartości odżywcze nawet tego samego składnika mogą się różnić, dlatego też dokładniejszych informacji należy szukać na opakowaniach zakupionych produktów.

Wartości odżywcze komponentów

Komponent	Białko-%	Węglowodany-%	Tłuszcz-%
Mąka sojowa pełnotłusta	43	20	23
Mąka sojowa odtłuczona	45	38	1,5
Mąka kukurydziana	8	75	2
Mąka pszenna tortowa	9	75	1
Kasza manna	9	77	1,5
Mąka ryżowa	6	80	1,5
Mąka ziemniaczana	7	83	0,5
Semolina	12,5	72	1
Zarodnik kukurydziany	14	65	12
Mleko w proszku pełnotłuste	27	39	24
Mleko w proszku odtłuszczone	36	51	1
Słodka serwatka	11	70	1,5
Kazeina	82	–	2
Kazeinian sodu/wapnia	90	–	1,5
Albumina	83	–	–
Jajka w proszku	48	3	42
Izolat białka sojowego	90	–	2,5
Makuchy	37	20	10
Drożdże piwne	42	–	2
Mączka arachidowa	25	12	46
Mączka rybna łososiowa	65	–	12
Mączka rybna śledziowa	35	–	6
Mączka rybna Special – ekstrudowana	60	–	13
Mączka krewetkowa	50	–	9
Gluten pszenny	80	–	2
Gluten kukurydziany	60	–	2

Zestaw komponentów

Na etykiecie powinna znajdować się informacja o wartości odżywczej danego składnika

Rodzaj ziarna	Białko-%	Węglowodany-%	Tłuszcz-%
Rzepak	20	19	46
Proso	17	65	5
Konopie siewne	22	17	30
Siemię lniane	20	19	35
Mak	20	25	43
Murzynek	18	15	40
Len	18	28	42
Kanar	14	55	5
Proso senegalskie	15	60	5
Owsik	11	56	6
Pszenica	11	68	2
Kukurydza	10	75	5
Groch	24	60	1,5
Fasola	23	56	2
Bób	26	58	1,5
Łubin	40	34	6
Soja	34	32	19
Orzech tygrysi	5	24	22
Orzech arachidowy	26	19	46
Migdały	20	4	55
Orzechy nerkowca	17	30	42
Orzech włoski	15	12	62
Pestki dyni	24	18	45
Sezam	23	10	60
Słonecznik	24	25	44

Znając wartości odżywcze w łatwy sposób możemy wyliczyć ich zawartość w naszej mieszance. Dla przykładu obliczymy zawartość białka, węglowodanów i tłuszczu w mieszance numer 1. Pragnąc aby podczas liczenia nie wychodziły nam zbyt duże wartości rozpisałem przepis na 100-gramową porcję. Pierwszym użytym składnikiem jest mąka kukurydziana, w naszej tabeli widzimy, że zawiera ona odpowiednio 8% białka, 75% węglowodanów i 2% tłuszczu, czyli w 100 gramach produktu znajduje się odpowiednio 8/75/2 gramy tych składników pokarmowych. Na przykładzie wyliczenia białka nasze działanie będzie wyglądać następująco 35×8=280:100=2,8 gram. Reasumując, mnożymy ilość użytego składnika w recepturze przez jego zawartość białka, następnie otrzymany wynik dzielimy przez 100, ponieważ wyliczamy wartość odżywczą 100 gram mix’u. W identyczny sposób postępujemy z obliczaniem węglowodanów i tłuszczu. Przy tej okazji warto sobie przypomnieć wiadomości z poprzedniego artykułu o tłuszczach, węglowodanach i białkach. Przy wyliczeniu końcowym nie zapomnijmy o tym, że użyte do wyrabiania ciasta jaja zwiększą całkowitą wartość białka i tłuszczu w gotowych kulkach o około 5%.

Bilans odżywczy receptury nr 1

Składnik	Białko-gram	Węglowodany-gram	Tłuszcz-gram
35 gram mąka kukurydziana	2,8	26,25	0,7
25 gram mąka sojowa pełnotłusta	10,75	5	5,75
15 gram zarodnik kukurydziany	2,1	9,75	1,8
10 gram słodka serwatka	1,1	7	0,15
5 gram mąka sojowa odtłuszczona	2,25	1,9	0,075
5 gram kazeina	4,1	–	0,1
5 gram mielone konopie	1,1	0,85	1,5
Razem	24,2	50,75	10,075
Zawartość w % (zaokrąglona)	24%	51%	10,1

Karp złowiony na własnoręcznie wykonane ,,boilies” cieszy podwójnie

Tworząc własne receptury metodą prób i błędów dojdziemy z czasem do wprawy i kolejne przepisy będziemy tworzyć praktycznie ,,z marszu” bez potrzeby dokonywania zmian lub ewentualnie z niewielkimi korektami. Natomiast obliczając wartości odżywcze będziemy mogli kontrolować podawany karpiom pokarm. W kolejnej części zajmiemy się przygotowaniem i omówieniem płynnych składników (aromaty, oleje, słodzik, konserwant itp.), które odgrywają nie mniej ważną rolę niż sucha mieszanka, a bez których wyrób kulek proteinowych jest niemożliwy.

Autor: Marcin Krajewski

Artykuł można również przeczytać w kwartalniku Karp Max 3/2009